Τη δημόσια παρέμβαση της καθηγήτριας του Τμήματος Χημείας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, διευθύντριας του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος Κωνσταντινής Σαμαρά – Κωνσταντίνου, η οποία είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία του σταθμού μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που λειτουργεί στον Οργανισμό Λιμένος Βόλου, προκάλεσαν οι εξωπραγματικές μετρήσεις αέριων ρύπων, που αποτυπώνονται στην πλατφόρμα waqi.info και άκριτα αναπαρήγαγε προκαλώντας αναστάτωση η Επιτροπή Αγώνα Πολιτών Βόλου.
Η κ. Σαμαρά – Κωνσταντίνου σε άρθρο – παρέμβασή της στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ με τίτλο «Η αξιοπιστία των μετρήσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης» διαψεύδει τις ακραίες τιμές που είδαν το φως της δημοσιότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αναφέρεται στις οδηγίες, που ισχύουν και στα κριτήρια των μετρήσεων:
«Δημοσιεύματα των τελευταίων ημερών αναφέρουν υπερβολικά υψηλές τιμές αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ2.5 στον Βόλο (463-568 μg/m3), σύμφωνα με στοιχεία που άντλησε η Επιτροπή Αγώνα Πολιτών κατά της καύσης σκουπιδιών από τη διαδικτυακή πλατφόρμα μέτρησης ρύπων www.waqi.info και τα οποία ελήφθησαν από αισθητήρες χαμηλού κόστους που φαίνεται να έχουν εγκαταστήσει πολίτες σε τέσσερα σημεία της πόλης, στις οδούς Αργοναυτών (λιμάνι), Ρήγα Φεραίου – Αντωνοπούλου, Κασθαναίας και Δημάρχου Γεωργιάδου – Κανάρη.
Επειδή η αξιοπιστία των μετρήσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι βασική προϋπόθεση για να είναι αυτές χρήσιμες, είτε για την ενημέρωση του κοινού, είτε για τη λήψη αποφάσεων και μέτρων, θα πρέπει να διευκρινισθούν τα παρακάτω:
Για τη διασφάλιση της ποιότητας του αέρα, σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. έχει νομοθετηθεί σύστημα παραγωγής, επεξεργασίας, αξιολόγησης και αναφοράς δεδομένων (δηλ. μετρήσεων), το οποίο πρέπει να είναι εναρμονισμένο με τις ευρωπαϊκές οδηγίες:
1. Οδηγία 2008/50/ΕΚ (για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη),
2. Οδηγία 2004/107/ΕΚ (σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα).
3. Οδηγία 2015/1480/ΕΚ (σχετικά με τις μεθόδους αναφοράς, την επικύρωση των δεδομένων και την τοποθεσία των σημείων δειγματοληψίας).
Με βάση τις οδηγίες αυτές, για να είναι αξιόπιστες οι μετρήσεις πρέπει να πληρούνται ορισμένα βασικά κριτήρια ποιότητας αναφορικά με τα παρακάτω:
Σημεία μέτρησης: Τα σημεία όπου διεξάγονται μετρήσεις ή δειγματοληψίες πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικά της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα και της έκθεσης του γενικού πληθυσμού και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επηρεάζονται από γειτονικές πηγές εκπομπής (π.χ. καμινάδες, εξατμίσεις αυτοκινήτων).
Ακρίβεια των μεθόδων μέτρησης: Πρέπει να χρησιμοποιούνται μέθοδοι αναγνωρισμένες ως προς την αξιοπιστία τους (μέθοδοι αναφοράς). Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλες μέθοδοι, εφόσον όμως υπάρχει απόδειξη ότι αυτές καταλήγουν σε αποτελέσματα ισοδύναμα προς τη μέθοδο αναφοράς (ισοδύναμες μέθοδοι) και μόνο μετά από κατάλληλη διόρθωση των αποτελεσμάτων.
Διασφάλιση και έλεγχος ποιότητας μετρήσεων (QA/QC): Πρόκειται για το πιο σημαντικό κομμάτι στην παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που διασφαλίζει την αξιοπιστία των μετρήσεων. Περιλαμβάνει τακτική συντήρηση/βαθμονόμηση των συσκευών μέτρησης, εκπαίδευση του προσωπικού, εσωτερικούς και εξωτερικούς ελέγχους, επαλήθευση των προσωρινών δεδομένων, λεπτομερή έλεγχο του σετ δεδομένων σε μηνιαία/εποχική/ετήσια βάση κ.ά.
Τα παραπάνω κριτήρια ποιότητας πληρούν οι μετρήσεις που διεξάγονται στους σταθμούς του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΕΔΠΑΡ), που την ευθύνη λειτουργίας τους έχουν το ΥΠΕΚΑ ή οι αρμόδιες Υπηρεσίες Περιβάλλοντος της Περιφέρειας και στους σταθμούς που λειτουργούν με ευθύνη διαπιστευμένων εργαστηρίων.
Στον Βόλο υπάρχει μόνον ένας σταθμός του ΕΔΠΑΡ, εγκατεστημένος στο πολεοδομικό συγκρότημα και ο σταθμός του διαπιστευμένου κατά ISO 17025 Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., εγκατεστημένος στο εμπορικό λιμάνι του Βόλου. Κανένας από τους δύο σταθμούς δεν κατέγραψε τις ακραίες τιμές ΡΜ2.5 που αναφέρει η Επιτροπή Πολιτών. Στον σταθμό του λιμανιού, ειδικότερα, η μεγαλύτερη ωριαία τιμή ΡΜ2.5 ήταν 51 μg/m3 στις 29/3/20 στις 22:00).
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν πάνω από 2.000 τέτοιοι «επίσημοι» σταθμοί με βάση τις online μετρήσεις των οποίων ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος υπολογίζει ανά ώρα τον Δείκτη Ποιότητας Αέρα (Air Quality Index, ΑQΙ) και τον απεικονίζει σε διαδραστικούς χάρτες στην πλατφόρμα του [1], για ενημέρωση των πολιτών (Δες παράδειγμα για την περίοδο 26-31 Μαρτίου).
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια διατίθενται στο εμπόριο διάφοροι αισθητήρες χαμηλού κόστους για μετρήσεις ατμοσφαιρικών ρύπων. Ομως, οι αισθητήρες για να δώσουν αξιόπιστες μετρήσεις χρειάζονται βαθμονόμηση στο πεδίο, όπως ακριβώς βαθμονομούνται και τα ακριβά όργανα που χρησιμοποιούν οι σταθμοί μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι μέχρι τώρα έρευνες έδειξαν ότι οι χαμηλού κόστους αισθητήρες αιωρούμενων σωματιδίων παρουσιάζουν μεγαλύτερες διακυμάνσεις σε χαμηλές συγκεντρώσεις και επηρεάζονται από διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας [2]. Πρόσφατη έρευνα του Κοινού Ευρωπαϊκού Κέντρου της Ε.Ε. εξέτασε 110 διαφορετικά μοντέλα εμπορικών αισθητήρων με τιμή μέχρι 3.000 ευρώ σε σύγκριση με τις μεθόδους αναφοράς, ωστόσο ελάχιστα μοντέλα βρέθηκαν να έχουν αποδεκτή ποιότητα μετρήσεων, αντίθετα πολλά έδειξαν σημαντικές θετικές αποκλίσεις [3]. Επομένως, οι αισθητήρες χαμηλού κόστους θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη προσοχή και μόνο μετά από βαθμονόμηση στο πεδίο. Αναμφίβολα, η ενημέρωση του κοινού είναι βασικό στοιχείο για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών της. Οπως επισημαίνει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, μόνο εάν οι πολίτες είναι καλά ενημερωμένοι μπορούν να αναμειχθούν στην πολιτική και να αναλάβουν δράση, όπου απαιτείται, μεταξύ άλλων αλλάζοντας τη δική τους συμπεριφορά. Επομένως, οι πολίτες του Βόλου καλώς απαιτούν ενημέρωση σχετικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, αλλά θα πρέπει να εμπιστεύονται μόνο δεδομένα που αποδεδειγμένα πληρούν τα κριτήρια ποιότητας.
—–
[1] https://airindex.eea.europa.eu [2] Karagulian, F., Gerboles, M., Barbiere, M., Kotsev, A., Lagler, F., Borowiak, 2019. A. Review of sensors for air quality monitoring, JRC Technical Reports, European Commission, doi: 102760/568261. [3] Bulot F.M.J., Johnston S.J., Basford Ph.J., Easton N.H.C., Apetroaie-Cristea M., Foster G.L., Morris A.K.R., Cox S.J., Loxham M. 2019. Long-term field comparison of multiple low-cost particulate matter sensors in an outdoor urban environment. Scientific Reports 9:7497, https://doi.org/10.1038/s41598-019-43716-3».
