Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι ζουν παγιδευμένοι στον εθισμό των ναρκωτικών. Η 26η Ιουνίου έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της παράνομης διακίνησής τους.
Στις μέρες μας, δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από διαταραχές χρήσης ναρκωτικών και λιγότερο από το ένα πέμπτο βρίσκεται σε θεραπεία.
Ταυτόχρονα οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών θυματοποιούνται διπλά. Πρώτον, από τις βλαβερές και θανατηφόρες συνέπειες των ίδιων των ναρκωτικών και, δεύτερον, από το στίγμα και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν και τους οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό.
Κι ενώ σχεδόν όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν πια τις καταστροφικές συνέπειες των ναρκωτικών, παρ’ όλα αυτά η χρήση τους δεν σταματά. Για ποιον λόγο συνεχίζει κανείς να παίρνει ναρκωτικά, ενώ γνωρίζει ότι του κάνουν κακό;
Η απάντηση βρίσκεται στον εγκέφαλο, το όργανο που ελέγχει ο,τιδήποτε κάνεις.
Γνωριμία με τον ανθρώπινο εγκέφαλο
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο όργανο του σώματος. Αυτή η μάζα τριών κιλών φαιάς και λευκής ουσίας βρίσκεται στο κέντρο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας – τον χρειάζεσαι για να οδηγήσεις ένα αυτοκίνητο, να απολαύσεις ένα γεύμα, να αναπνεύσεις, να δημιουργήσεις ένα καλλιτεχνικό αριστούργημα και να απολαύσεις τις καθημερινές δραστηριότητες.
Ο εγκέφαλος ρυθμίζει τις βασικές λειτουργίες του σώματός σου, σου επιτρέπει να ερμηνεύεις και να ανταποκρίνεσαι σε όλα όσα βιώνεις και διαμορφώνει τη συμπεριφορά σου. Εν ολίγοις, ο εγκέφαλός σου είσαι εσύ – ό,τι σκέφτεσαι και αισθάνεσαι και το ποιος είσαι.
Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος
Ο εγκέφαλος συχνά παρομοιάζεται με έναν απίστευτα πολύπλοκο και περίπλοκο υπολογιστή. Αντί για ηλεκτρικά κυκλώματα στα chips πυριτίου που ελέγχουν τις ηλεκτρονικές μας συσκευές, ο εγκέφαλος αποτελείται από δισεκατομμύρια κύτταρα, που ονομάζονται νευρώνες, τα οποία είναι οργανωμένα σε κυκλώματα και δίκτυα.
Κάθε νευρώνας λειτουργεί ως διακόπτης που ελέγχει τη ροή των πληροφοριών. Εάν ένας νευρώνας λάβει αρκετά σήματα από άλλους νευρώνες με τους οποίους είναι συνδεδεμένος, πυροδοτεί, στέλνοντας το δικό του σήμα σε άλλους νευρώνες του κυκλώματος.
Ο εγκέφαλος αποτελείται από πολλά μέρη με διασυνδεδεμένα κυκλώματα που λειτουργούν όλα μαζί ως ομάδα. Διαφορετικά κυκλώματα του εγκεφάλου είναι υπεύθυνα για το συντονισμό και την εκτέλεση συγκεκριμένων λειτουργιών.
Δίκτυα νευρώνων στέλνουν σήματα μπρος-πίσω το ένα στο άλλο και μεταξύ διαφόρων τμημάτων του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού και των νεύρων στο υπόλοιπο σώμα (το περιφερικό νευρικό σύστημα).
Για να στείλει ένα μήνυμα, ένας νευρώνας απελευθερώνει έναν νευροδιαβιβαστή στο κενό (ή σύναψη) μεταξύ αυτού και του επόμενου κυττάρου. Ο νευροδιαβιβαστής διασχίζει τη σύναψη και προσκολλάται στους υποδοχείς του νευρώνα που λαμβάνει, όπως ένα κλειδί σε μια κλειδαριά.
Αυτό προκαλεί αλλαγές στο κύτταρο υποδοχής. Άλλα μόρια που ονομάζονται μεταφορείς ανακυκλώνουν τους νευροδιαβιβαστές (δηλαδή τους φέρνουν πίσω στον νευρώνα που τους απελευθέρωσε), περιορίζοντας έτσι ή κλείνοντας το σήμα μεταξύ των νευρώνων.
Πώς δρουν τα ναρκωτικά στον εγκέφαλο
Τα ναρκωτικά παρεμβαίνουν στον τρόπο με τον οποίο οι νευρώνες στέλνουν, λαμβάνουν και επεξεργάζονται σήματα μέσω των νευροδιαβιβαστών. Ορισμένα ναρκωτικά, όπως η μαριχουάνα και η ηρωίνη, μπορούν να ενεργοποιήσουν τους νευρώνες επειδή η χημική τους δομή μιμείται εκείνη ενός φυσικού νευροδιαβιβαστή του σώματος.
Αυτό επιτρέπει στα ναρκωτικά να προσκολλώνται στους νευρώνες και να τους ενεργοποιούν. Παρόλο που αυτά τα ναρκωτικά μιμούνται τις χημικές ουσίες του ίδιου του εγκεφάλου, δεν ενεργοποιούν τους νευρώνες με τον ίδιο τρόπο όπως ένας φυσικός νευροδιαβιβαστής και οδηγούν σε μη φυσιολογικά μηνύματα που αποστέλλονται μέσω του δικτύου.
Άλλα ναρκωτικά, όπως η αμφεταμίνη ή η κοκαΐνη, μπορούν να προκαλέσουν στους νευρώνες την απελευθέρωση ασυνήθιστα μεγάλων ποσοτήτων φυσικών νευροδιαβιβαστών ή να εμποδίσουν τη φυσιολογική ανακύκλωση αυτών των χημικών ουσιών του εγκεφάλου παρεμβαίνοντας στους διαβιβαστές. Και αυτό ενισχύει ή διαταράσσει τη φυσιολογική επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων.
Τα ναρκωτικά μπορούν να αλλοιώσουν σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου που είναι απαραίτητες για τις λειτουργίες που συντηρούν τη ζωή και μπορούν να οδηγήσουν στην καταναγκαστική χρήση ναρκωτικών που χαρακτηρίζει τον εθισμό.
Οι περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται από τη χρήση ναρκωτικών περιλαμβάνουν:
1. Τα βασικά γάγγλια, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στις θετικές μορφές κινήτρων, συμπεριλαμβανομένων των ευχάριστων αποτελεσμάτων υγιεινών δραστηριοτήτων όπως το φαγητό, η κοινωνικοποίηση και το σεξ, και εμπλέκονται επίσης στο σχηματισμό συνηθειών και ρουτινών. Οι περιοχές αυτές αποτελούν βασικό κόμβο αυτού που μερικές φορές αποκαλείται «κύκλωμα ανταμοιβής» του εγκεφάλου.
Τα ναρκωτικά υπερδραστηριοποιούν αυτό το κύκλωμα, παράγοντας την ευφορία της ναρκωτικής ευφορίας. Αλλά με την επανειλημμένη έκθεση, το κύκλωμα προσαρμόζεται στην παρουσία του ναρκωτικού, μειώνοντας την ευαισθησία του και καθιστώντας δύσκολο να νιώθει ευχαρίστηση από οτιδήποτε άλλο εκτός από το ναρκωτικό.
2. Η εκτεταμένη αμυγδαλή παίζει ρόλο στα αγχωτικά συναισθήματα, όπως το άγχος, η ευερεθιστότητα και η ανησυχία, τα οποία χαρακτηρίζουν τη στέρηση μετά την εξασθένιση της ναρκωτικής μέθης και έτσι παρακινεί το άτομο να αναζητήσει ξανά το ναρκωτικό. Αυτό το κύκλωμα γίνεται όλο και πιο ευαίσθητο με την αύξηση της χρήσης ναρκωτικών. Με την πάροδο του χρόνου, ένα άτομο με διαταραχή χρήσης ουσιών χρησιμοποιεί τα ναρκωτικά για να ανακουφιστεί προσωρινά από αυτή τη δυσφορία και όχι για να φτιαχτεί.
3. Ο προμετωπιαίος φλοιός τροφοδοτεί την ικανότητα σκέψης, σχεδιασμού, επίλυσης προβλημάτων, λήψης αποφάσεων και άσκησης αυτοελέγχου στις παρορμήσεις. Αυτό είναι επίσης το τελευταίο τμήμα του εγκεφάλου που ωριμάζει, καθιστώντας τους εφήβους πιο ευάλωτους. Η μετατόπιση της ισορροπίας μεταξύ αυτού του κυκλώματος και των κυκλωμάτων των βασικών γαγγλίων και της εκτεταμένης αμυγδαλής κάνουν ένα άτομο με διαταραχή χρήσης ουσιών να αναζητά το ναρκωτικό καταναγκαστικά με μειωμένο έλεγχο των παρορμήσεων.
Ορισμένα ναρκωτικά, όπως τα οπιοειδή, διαταράσσουν επίσης άλλα μέρη του εγκεφάλου, όπως το εγκεφαλικό στέλεχος, το οποίο ελέγχει βασικές λειτουργίες κρίσιμες για τη ζωή, όπως ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή και ο ύπνος. Αυτή η παρεμβολή εξηγεί γιατί οι υπερβολικές δόσεις μπορεί να προκαλέσουν καταστολή της αναπνοής και θάνατο.
Πώς τα ναρκωτικά παράγουν ευχαρίστηση
Η ευχαρίστηση ή η ευφορία – η υψηλή δόση από τα ναρκωτικά – είναι ακόμη ελάχιστα κατανοητή, αλλά πιθανώς περιλαμβάνει κύματα χημικών ενώσεων σηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών οπιοειδών του σώματος (ενδορφίνες) και άλλων νευροδιαβιβαστών σε τμήματα των βασικών γαγγλίων (το κύκλωμα ανταμοιβής).
Όταν λαμβάνονται ορισμένα ναρκωτικά, μπορούν να προκαλέσουν εκρήξεις αυτών των νευροδιαβιβαστών πολύ μεγαλύτερες από τις μικρότερες εκρήξεις που παράγονται φυσιολογικά σε συνδυασμό με υγιείς ανταμοιβές, όπως το φαγητό, το άκουσμα ή το παίξιμο μουσικής, οι δημιουργικές ασχολίες ή η κοινωνική αλληλεπίδραση.
Κάποτε θεωρούνταν ότι τα κύματα του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη που παράγονται από τα ναρκωτικά προκαλούσαν άμεσα την ευφορία, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν τώρα ότι η ντοπαμίνη έχει περισσότερο να κάνει με το να μας ωθεί να επαναλαμβάνουμε ευχάριστες δραστηριότητες (ενίσχυση) παρά με την άμεση παραγωγή ευχαρίστησης.
Πώς η ντοπαμίνη ενισχύει τη χρήση ναρκωτικών
Το αίσθημα της ευχαρίστησης είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας υγιής εγκέφαλος αναγνωρίζει και ενισχύει ευεργετικές συμπεριφορές, όπως το φαγητό, η κοινωνικοποίηση και το σεξ. Ο εγκέφαλός μας είναι καλωδιωμένος ώστε να αυξάνει τις πιθανότητες να επαναλάβουμε ευχάριστες δραστηριότητες.
Ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη είναι καθοριστικός σε αυτό. Κάθε φορά που το κύκλωμα ανταμοιβής ενεργοποιείται από μια υγιή, ευχάριστη εμπειρία, μια έκρηξη ντοπαμίνης σηματοδοτεί ότι συμβαίνει κάτι σημαντικό που πρέπει να θυμόμαστε. Αυτό το σήμα ντοπαμίνης προκαλεί αλλαγές στη νευρική συνδεσιμότητα που διευκολύνουν την επανάληψη της δραστηριότητας ξανά και ξανά χωρίς να τη σκεφτόμαστε, οδηγώντας στη δημιουργία συνηθειών.
Ακριβώς όπως τα ναρκωτικά παράγουν έντονη ευφορία, παράγουν επίσης πολύ μεγαλύτερα κύματα ντοπαμίνης, ενισχύοντας ισχυρά τη σύνδεση μεταξύ της κατανάλωσης του ναρκωτικού, της προκύπτουσας ευχαρίστησης και όλων των εξωτερικών ενδείξεων που συνδέονται με την εμπειρία. Τα μεγάλα κύματα ντοπαμίνης «διδάσκουν» τον εγκέφαλο να αναζητά τα ναρκωτικά εις βάρος άλλων, υγιέστερων στόχων και δραστηριοτήτων.
Τα στοιχεία της καθημερινής ρουτίνας ή του περιβάλλοντος ενός ατόμου που έχουν συνδεθεί με τη χρήση ναρκωτικών λόγω αλλαγών στο κύκλωμα ανταμοιβής μπορούν να προκαλέσουν ανεξέλεγκτη επιθυμία όποτε το άτομο εκτίθεται σε αυτά τα στοιχεία, ακόμη και αν το ίδιο το ναρκωτικό δεν είναι διαθέσιμο.
Αυτό το μαθημένο «αντανακλαστικό» μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και σε άτομα που δεν έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών για πολλά χρόνια. Για παράδειγμα, άνθρωποι που έχουν μείνει καθαροί από ναρκωτικά εδώ και μια δεκαετία μπορεί να βιώσουν πόθο όταν επιστρέφουν σε μια παλιά γειτονιά ή σε ένα παλιό σπίτι όπου έκαναν χρήση ναρκωτικών. Όπως όταν οδηγείς ποδήλατο, ο εγκέφαλος θυμάται.
Γιατί τα ναρκωτικά είναι πιο εθιστικά από τις φυσικές ανταμοιβές
Για τον εγκέφαλο, η διαφορά μεταξύ των φυσιολογικών ανταμοιβών και των ανταμοιβών από τα ναρκωτικά μπορεί να παρομοιαστεί με τη διαφορά μεταξύ κάποιου που σας ψιθυρίζει στο αυτί και κάποιου που φωνάζει σε ένα μικρόφωνο.
Ακριβώς όπως χαμηλώνουμε την ένταση ενός ραδιοφώνου που είναι πολύ δυνατό, ο εγκέφαλος κάποιου που κάνει κατάχρηση ναρκωτικών προσαρμόζεται παράγοντας λιγότερους νευροδιαβιβαστές στο κύκλωμα ανταμοιβής ή μειώνοντας τον αριθμό των υποδοχέων που μπορούν να λάβουν σήματα. Ως αποτέλεσμα, μειώνεται επίσης η ικανότητα του ατόμου να βιώνει ευχαρίστηση από φυσικά ανταποδοτικές (δηλαδή ενισχυτικές) δραστηριότητες.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένα άτομο που κάνει κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών αισθάνεται τελικά επίπεδο, χωρίς κίνητρα, άψυχο ή/και καταθλιπτικό και δεν είναι σε θέση να απολαύσει πράγματα που προηγουμένως ήταν ευχάριστα.
Τώρα, το άτομο πρέπει να συνεχίσει να παίρνει ναρκωτικά για να βιώσει έστω και ένα φυσιολογικό επίπεδο ανταμοιβής – γεγονός που επιδεινώνει το πρόβλημα, σαν φαύλος κύκλος. Επίσης, το άτομο θα πρέπει συχνά να παίρνει μεγαλύτερες ποσότητες του ναρκωτικού για να παράγει τη γνώριμη υψηλή δόση – ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως ανοχή.
Πηγή: pride.gr
