Βαθαίνει o ευρωπαϊκός προβληματισμός αναφορικά με την επισιτιστική ασφάλεια, δύο μήνες και πλέον από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία κι ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ενέδωσε χθες στο ρωσικό εκβιασμό για την αποπληρωμή του φυσικού αερίου σε ρούβλια. Μολονότι κορυφαίοι ευρωπαίοι αξιωματούχοι εγγυώνται ότι θα υπάρχει επάρκεια αγροτικών προϊόντων στη Γηραιά Ήπειρο, η προσιτότητα αυτών λόγω του υψηλού κόστους, αλλά και τα λιγοστά πλέον ρωσικά λιπάσματα δημιουργούν δεύτερες σκέψεις, τη στιγμή που οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Μόσχας στοχεύουν ευθέως στην υποδομή σιτηρών των Ουκρανών, έχοντας επιβάλλει ταυτόχρονα ναυτικό «αποκλεισμό» στην Οδησσό.
Καθώς οι καθημερινές συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας γίνονται ολοένα και πιο αντιληπτές με το πέρασμα των μηνών, απορία και ανησυχία προκάλεσε η χθεσινή παραίνεση της Υπουργού Εσωτερικών της Γερμανίας, Νάνσυ Φίσερ προς τους πολίτες της χώρας της να προχωρήσουν σε προμήθειες τροφίμων για δέκα ημέρες, προειδοποιώντας τους την ίδια ώρα για διακοπές στο ηλεκτρικό, αλλά και τυχόν κυβερνοεπιθέσεις.
Σε συνέντευξή της η προερχόμενη από τις τάξεις του SPD Υπουργός, ανέφερε, σύμφωνα με την Handelsblatt, πως «οι Γερμανοί πολίτες καλό θα είναι να είναι εφοδιασμένοι στα σπίτια τους με βασικές προμήθειες σε τρόφιμα». Κληθείσα ακόμη να σχολιάσει τη γενικότερη κατάσταση μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η κ. Φίσερ εξήγησε πως «είμαστε εδώ για να αντιμετωπίσουμε τις διάφορες κρίσεις, τις πανδημίες, τις απειλές πολέμου» προτάσσοντας τη λήψη προστατευτικών μέτρων, ανάμεσα στα οποία «και προμήθειες για τρόφιμα, φάρμακα ή ιατρικές προμήθειες», όπως είπε.
Πιο συγκεκριμένα, «αν το ρεύμα διακοπεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, είναι σίγουρα χρήσιμο να υπάρχει παροχή έκτακτης ανάγκης στο σπίτι» περιέγραψε η Γερμανίδα Υπουργός Εσωτερικών, γνωστοποιώντας παράλληλα πως «υπάρχουν ακόμη 599 καταφύγια στη Γερμανία», ενώ άφησε ανοιχτό το παράθυρο ενεργοποίησης και κάποιων «που χρησιμοποιούνται διαφορετικά σήμερα».
Λίστα έκτακτης ανάγκης
Δίνοντας συνέχεια στο «προσκλητήριο» εγρήγορσης των Γερμανών πολιτών, η κ. Φίσερ δε δίστασε να απαριθμήσει τις προμήθειες έκτακτης ανάγκης, στις οποίες θα πρέπει να προβούν τα γερμανικά νοικοκυριά, συνιστώντας ταυτόχρονα ψυχραιμία, αντί για πανικό. Παραπέμποντας, ωστόσο, στην ειδική λίστα της γερμανικής Πολιτικής Προστασίας, αυτή κατά την Υπουργό περιλαμβάνει «10 λίτρα σε νερό και υγρά, 3,5 κιλά σιτηρά, ψωμί, πατάτες, ρύζι, ζυμαρικά, 1,5 κιλό κρέας, ψάρι, αυγά». Η ίδια ανέβασε έτι περισσότερο τα επίπεδα εθνικού συναγερμού, αφού παρατήρησε πως «οι σύνθετες, διεθνικές απειλές από κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση», αφού διέβλεψε προηγουμένως «υψηλό» τον κίνδυνο ρωσικών κυβερνοεπιθέσεων, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Πριν, ωστόσο, από τις νέες μορφές υβριδικού πολέμου, όπως ο κυβερνοπόλεμος, οι Ουκρανοί βρίσκονται αντιμέτωποι με «παραδοσιακές» ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες με «όπλο την πείνα», έχουν ως στόχο την ολική καταστροφή της σοδειάς και των σιταποθηκών τους. Ενδεικτικά, δύο σιλό σιτηρών χτυπήθηκαν από ρωσικούς πυραύλους στο Ντνιπροπετρόφσκ, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας μόνο την Πρωτομαγιά, ενώ μόλις χθες χτυπήθηκε από ρωσικό βλήμα αγροτικός ανελκυστήρας σε αποθήκη σιτηρών, στην ίδια πόλη.
Ναυτικός «αποκλεισμός»
Παρότι σχεδόν προεξοφλείται πως η έλλειψη ουκρανικού σιταριού μπορεί να οδηγήσει σε παγκόσμια έλλειψη τροφίμων, στόχος, ωστόσο, των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων αποτελεί η επισιτιστική «ασφυξία» των Ουκρανών, ώστε να καμφθεί πιο γρήγορα η αντίστασή τους. Στην ίδια στρατηγική φαίνεται να έχει ενταχθεί και ο ναυτικός «αποκλεισμός» της Οδησσού, η οποία αποτελεί έναν από τους πλέον σημαντικούς εξαγωγείς σιτηρών διεθνώς, σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Διευθυντή του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, David Beasley.
Έχοντας εγκατασταθεί στην Οδησσό, ο επικεφαλής του Προγράμματος των ΗΕ -μιλώντας στο CBS news– έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου αναφορικά με τις σοβαρές συνέπειες στις παγκόσμιες προμήθειες σε σιτηρά, όσο παρατείνεται η περίοδος, κατά την οποία το λιμάνι της πόλης θα παραμένει κλειστό. Με δεδομένο ότι η Ουκρανία είναι «το καλάθι του κόσμου», δηλαδή η 4η χώρα παγκοσμίως σε παραγωγή σιταριού και καλαμποκιού και η 1η σε ηλιέλαιο, ο ίδιος εκτίμησε ότι η τροφή που καλλιεργείται στη χώρα είναι ικανή να θρέψει 400 εκατομμύρια ανθρώπους, οι φτωχότεροι εκ των οποίων, όμως, θα βρεθούν το επόμενο διάστημα σχεδόν νομοτελειακά μπροστά στην αδυναμία να προμηθευθούν ακόμη και βασικά αγαθά λόγω του ράλι στις τιμές, ως αποτέλεσμα του πολέμου.
Την ίδια στιγμή, στο εμπόλεμο έδαφος της Ουκρανίας βρίσκεται το «χειμερινό σιτάρι», η αδυναμία περισυλλογής του οποίου (οι αναλυτές εκτιμούν ότι μόνο το 30% θα συγκομισθεί), μειώνει τις μελλοντικές διαθέσιμες ποσότητες παγκοσμίως. Όσο για την νέα σοδειά, ακόμη και αν αυτή γλίτωνε από τους ρωσικούς πυραύλους, η ανάπτυξή της απαιτεί συνθετικά αζωτούχα λιπάσματα, τα οποία μέχρι πρότινος προμήθευε αποκλειστικά σχεδόν η Μόσχα στο Κίεβο, κάτι το οποίο, βέβαια, έχει πάψει να συμβαίνει, παρόλο που τα ρωσικά λιπάσματα δεν υπόκεινται στις διεθνείς κυρώσεις. Στην καθημερινότητα, επιπλέον, ακόμα και οι σάκοι αποθήκευσης σιταριού, οσπρίων και βρώμης, γεμίζουν εδώ και δυόμιση μήνες μόνο με άμμο, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε οχυρωματικά έργα, στερώντας και την πιο απλή δυνατότητα συγκομιδής.
Σήμα κινδύνου από Ζελένσκι
Τη δραματική κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει η αγροτική παραγωγή της Ουκρανίας, και η οποία θα συμπαρασύρει μοιραία και άλλο προς τα πάνω τις τιμές των τροφίμων διεθνώς, περιέγραψε χθες ο Πρόεδρος της χώρας, Βολοντιμίρ Ζελένσκι.
«Ο κόσμος αντιμετωπίζει τώρα επισιτιστική κρίση, καθώς η Ρωσία αποκλείει ζωτικής σημασίας ουκρανικά σιτηρά» μέσω του αποκλεισμού των λιμανιών στη Μαύρη Θάλασσα, δήλωσε χθες ο Ουκρανός Πρόεδρος, με συνέπεια να προκληθεί επισιτιστική κρίση που θα επηρεάσει την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Υπολογίζεται, άλλωστε, ότι περίπου 4,5 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών βρίσκονται αυτή τη στιγμή αποκλεισμένοι στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και ενώ παράλληλα οι ρωσικές δυνάμεις πλιατσικολογούν τα ουκρανικά γεωργικά μηχανήματα.
Για παράδειγμα, 27 αγροτικά μηχανήματα (σπαρτικές και θεριζοαλωνιστικές μηχανές) κλάπηκαν από Ρώσους στρατιώτες από την Μελιτόπολη και μεταφέρθηκαν στην Τσετσενία, όπου διαπιστώθηκε ότι ήταν κλειδωμένα. «Το χειρότερο θα είναι η πείνα, η οποία πλησιάζει για πολλές χώρες. . . δεν ξέρουμε τι σοδειά θα έχουμε και αν θα μπορέσουμε να την εξάγουμε. Οι τιμές ήδη αυξάνονται», προειδοποιεί ο Πρόεδρος Ζελένσκι.
Τα πρώτα «θύματα»
Υπό αυτό το πρίσμα, στις πρώτες θέσεις της λίστας με τις χώρες που κινδυνεύουν άμεσα από την επισιτιστική κρίση βρίσκονται η Σομαλία, η Αίγυπτος και η Τυνησία, αφού εισάγουν το 80% των σιτηρών τους από το Κίεβο και ακολουθεί -δευτερογενώς- ο Λίβανος, που εισάγει το 60% των αναγκών του από τις δύο προηγούμενες χώρες. Επίσης, το 85% της κατανάλωσής τους σε σιτηρά εισάγουν και οι χώρες του Κόλπου, μόνο που έχουν προνοήσει από καιρό για ένα σχετικό ενδεχόμενο με πρώτες το Κατάρ, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ πιο απροετοίμαστη εμφανίζεται η Σαουδική Αραβία.
Το όποιο επίπεδο προετοιμασίας απέναντι σε μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση, πάντως, αποτελεί εξίσωση με πολλές αστάθμητες μεταβλητές, καθώς Ρωσία και Ουκρανία κάλυπταν συνολικά το 30% της παγκόσμιας ζήτησης σε σιτάρι και κριθάρι, με «πελάτες» 36 χώρες (όπως Ινδονησία, Πακιστάν και Τουρκία) σε όλο τον πλανήτη. Ήδη, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες προειδοποίησε τον περασμένο Μάρτιο ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία απειλεί να οδηγήσει σε «μια παγκόσμια κρίση πείνας», την ώρα που οι αναλυτές στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού σημειώνουν ότι οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων είναι κιόλας «αυξημένες κατά 34% από ό,τι ήταν πριν από ένα χρόνο» κι ενώ ο πόλεμος εξακολουθεί να μαίνεται.
«Πακέτο-μαμούθ» από το Κογκρέσο
Η διάσταση της επισιτιστικής ασφάλειας κρύβεται και πίσω από το συμπληρωματικό αίτημα που έστειλε η διοίκηση Μπάιντεν στο αμερικανικό Κογκρέσο, ώστε να εγκρίνει επιπλέον 33 δισεκατομμύρια δολάρια για ανθρωπιστική και στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία. «Χρειαζόμαστε πραγματικά αυτήν την οικονομική υποστήριξη από το Κογκρέσο για να μπορέσουμε να καλύψουμε επείγουσες ανάγκες σε τρόφιμα, ώστε να μην δούμε τις καταρρακτώδεις θανατηφόρες συνέπειες του πολέμου της Ρωσίας να επεκτείνονται στην Αφρική και πέρα από αυτήν», τόνισε η επικεφαλής της USAID, Samantha Power, διαπιστώνοντας παράλληλα και σοβαρή έλλειψη λιπασμάτων.
Ακόμη πιο σύνθετο καθιστούν το πρόβλημα των λιπασμάτων οι χώρες -δορυφόροι της Ρωσίας. Μπορεί η Μόσχα να αποτελεί κύριο εξαγωγέα συνθετικών αζωτούχων λιπασμάτων διεθνώς, εξίσου σημαντικά, ωστόσο, για τη συμβατική γεωργία είναι και τα λιπάσματα ποτάσας, τα οποία εξάγει κατά κόρον η Λευκορωσία, η οποία πράττει μετά την εισβολή στην Ουκρανία, κατά το δοκούν… Πούτιν.
ΕΕ: Επάρκεια μεν, ακρίβεια δε
Στην περίπτωση της ΕΕ, τα τρόφιμα δεν αναμένεται να λείψουν από τα ευρωπαϊκά ράφια, αλλά για σημαντική μερίδα καταναλωτών δεν αποκλείεται να φαίνονται απροσπέλαστα λόγω της ακρίβειας, όπως εκτιμούν κορυφαίοι ευρωπαίοι παράγοντες. Σε επίπεδο επάρκειας, με δεδομένο ότι η ΕΕ συνιστά διαχρονικό εξαγωγέα αγροδιατροφικών προϊόντων, οι ελλείψεις αναμένονται περιορισμένες, αλλά οι τιμές ιδιαίτερα αυξημένες.
Τον πρώτο «λογαριασμό» θα κληθούν να πληρώσουν οι ευρωπαίοι αγρότες και κτηνοτρόφοι, αφού η ΕΕ εισάγει το 30% των συνθετικών αζωτούχων λιπασμάτων της από τη Ρωσία και το 27% των λιπασμάτων ποτάσας της από τη Λευκορωσία. Ταυτόχρονα, όμως, εγείρονται ζητήματα προσβασιμότητας σε βασικά αγαθά για τα φτωχότερα, ευρωπαϊκά νοικοκυριά, γεγονός που άρχισε να ανησυχεί τα 27 κράτη -μέλη σοβαρά, από τα τέλη του περασμένου Μαρτίου.
Μηχανισμός Επισιτιστικής Ασφάλειας
Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε στις 23 Μαρτίου μια δέσμη «βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων δράσεων για την ενίσχυση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και τη στήριξη των γεωργών και των καταναλωτών στην ΕΕ ενόψει της αύξησης των τιμών των τροφίμων και του κόστους των εισροών, όπως η ενέργεια και τα λιπάσματα», όπως επισημαίνεται σε σχετική ανακοίνωση, πατώντας το «κουμπί» της ετοιμότητας σε ενδεχόμενη επισιτιστική κρίση.
Ανάμεσα στα μέτρα που ανακοίνωσαν οι Βρυξέλλες, ξεχωρίζει η ενεργοποίηση του νεοσυσταθέντα ευρωπαϊκού μηχανισμού ετοιμότητας και αντιμετώπισης κρίσεων επισιτιστικής ασφάλειας (EFSCM), ο οποίος συγκεντρώνει από τις ευρωπαϊκές και εθνικές διοικήσεις, αλλά και από ιδιωτικούς φορείς στοιχεία για ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού. Στον Μηχανισμό ήδη ανατέθηκε να προβεί σε «διεξοδική χαρτογράφηση των κινδύνων και των τρωτών σημείων της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων της ΕΕ, ακολουθούμενη από συστάσεις και κατάλληλα μέτρα μετριασμού», εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο.
«Παρόλο που η ίδια η ΕΕ δεν είναι αντιμέτωπη με κίνδυνο επισιτιστικής ασφάλειας, θα πρέπει να εξακολουθήσουμε να αντιμετωπίζουμε ζητήματα οικονομικής προσιτότητας των τροφίμων και να λαμβάνουμε μέτρα για να καταστήσουμε τη γεωργία και τις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων πιο ανθεκτικές και βιώσιμες σε μελλοντικές κρίσεις» ανέφερε χαρακτηριστικά ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Επιτροπής, κ. Βάλντις Ντομπρόβσκις, ανακοινώνοντας παράλληλα μέτρα στήριξης ύψους 500 εκατ. ευρώ για παραγωγούς που πλήττονται περισσότερο από τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία, μαζί με παρεκκλίσεις από τους κανόνες φύτευσης, που ίσχυαν μέχρι τότε.
Το «πράσινο φως» για επιπλέον μέτρα στον ίδιο τομέα άναψαν την επομένη (24 Μαρτίου 2022), οι 27 ηγέτες των χωρών – μελών της ΕΕ στη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής εκείνες τις ημέρες, εξουσιοδοτώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «να δώσει προτεραιότητα στις εργασίες για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων παγκοσμίως, ιδίως στηρίζοντας την επισιτιστική ασφάλεια και τη γεωργία στην Ουκρανία και στις πλέον ευάλωτες και εκτεθειμένες τρίτες χώρες».
Με δεδομένο ότι η Ουκρανία καταλάμβανε το 36% των εισαγόμενων δημητριακών στην ΕΕ, «η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αυξάνει την πίεση στα συστήματα τροφίμων και απειλεί εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο με πείνα. Τώρα βρισκόμαστε σε απαιτείται ένα σημείο καμπής και επείγουσα δράση» τόνισε σχετικά ο Επίτροπος για τη Διαχείριση Κρίσεων Janez Lenarcic, ενώ Ευρωβουλευτές ζητούν επισταμένα από την ΕΕ να αυξήσει την εγχώρια αγροτική παραγωγή μπροστά στο ενδεχόμενο ελλείψεων σε βασικά τρόφιμα, χρησιμοποιώντας και το αποθεματικό κρίσης της Ένωσης, ύψους 479 εκατ. ευρώ.
Ο «λιμός» Μακρόν
Νωρίτερα και από την αντίδραση των Βρυξελλών, ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν προέβλεψε ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα οδηγήσει σε επισιτιστική κρίση τους επόμενους 12-18 μήνες, στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Μιλώντας στις αρχές Μαρτίου στους ηγέτες της G7, ο Πρόεδρος Μακρόν κάλεσε τις ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη να αναλάβουν επενδυτικές πρωτοβουλίες, που σκοπό θα έχουν να μετριάσουν την αυξανόμενη επισιτιστική κρίση. «Μπαίνουμε σε μια άνευ προηγουμένου επισιτιστική κρίση», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Εμανουέλ Μακρόν και πρόσθεσε ότι είναι «επιτακτική ανάγκη η Ρωσία να μην δημιουργήσει λιμό».
Ο πόλεμος «κάνει τις χώρες να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να προμηθεύονται σιτάρι και γενικότερα δημητριακά», υποστήριξε στην ίδια κατεύθυνση ο Γάλλος Πρόεδρος, προτείνοντας «σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την απελευθέρωση των αποθεμάτων σε περίπτωση κρίσης για την αποφυγή τυχόν ελλείψεων και μέτριων αυξήσεων τιμών», όπως είπε. Το «Plan B» του Γάλλου Προέδρου προέβλεπε μείωση 50% της χρήσης φυτοφαρμάκων έως το 2030 και χημικών λιπασμάτων κατά 20% αντίστοιχα, μαζί με τη δέσμευση «να μην επιβληθούν περιορισμοί στις εξαγωγές αγροτικών πρώτων υλών».
Στη Βόρεια Ιταλία, πάντως, οι υπεραγορές τροφίμων καταγράφουν ελλείψεις σε ζυμαρικά εξαιτίας της ανασφάλειας των πολιτών μπροστά στο ενδεχόμενο μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης, ενώ μεγάλες ποσότητες τροφίμων αποθηκεύουν τους τελευταίους δύο μήνες μαζικά οι καταναλωτές σε Γαλλία και Ισπανία.
